Benim Foil de Taiwan malı.
Deyip işçilik konusuna biraz değineyim.
Kazakistan a zamanında yatırım için gelenlere söylenen hep buydu, "işçilik ucuz, enerji ucuz, benzin ucuz". Bunlarda sadece benzinin ucuzluğu doğru, diğerleri tam bir hayalkırıklığı.
1991 de bağımsız olduktan sonra Kazakistana gelen yatırımcıların %80 i zarar edip memlekete dönmüştür. Yüzde 10 u zor bela kafa kafaya devam ederken, kalan yüzde on başarılı olmuştur.
Birim işçi başına düşen maliyet, evet başlarda ucuz gibiydi, maksimum 300 dolara aylık işçi bulabiliyorduk ama verim felaket. Üç Kazağın yaptığı işi bir Türk tek başına rahat yapabilirdi. Her maaştan sonra bir iki gün içip zom olup işe gelmemeyi saymıyorum, displin, saygı vs de hak getire. Anladık ki, burada işçilik pahalı. Enerji, ilk başlarda fena değildi, şimdi Türkiyeden pahalı elektrik kullanılıyor. Kira? 5 yıl boyunca aylık bin dolara oturdum, 1+1 evde, 45 m2.
Devletin sanayiye, üretime yönelik en küçük bir teşviği söz konusu değil. Vergisini tıkır tıkır almasını biliyor ama. Kazakistanda en korkulan şey (azrailden daha çok) Finans polisidir.
Çin de çalışan arkadaşım, esasında işçiliğin orada da sanıldığı kadar ucuz olmadığını, verimin yine çok düşük olduğunu ama devletin teşviklerinin önemli olduğunu söyledi. İlk on yıl vergi almamak gibi bazı yerlerde, ayrıca iç piyasada hammadde temini inanılmaz ucuz. Fabrika kurmak, ilk yatırım teşvikleri çok cazip.
Doğrusu Avrupa nın üretim üssü biz olmalıydık, Çin değil. Hem bizim işçiliğimiz daha temiz, hem de aramızda gümrük birliği var. Lojistik olarak avantajı saymaya bile gerek yok.
